60 Jaar
In 2018 vierden we de 60e verjaardag van de EXPO58 en het bijbehorende Atomium, het evenement waarvoor de Modelstad oorspronkelijk werd gebouwd. Decennia zijn voorbijgegaan, maar de slogan is nog steeds actueel: ” Een balans voor een menselijkere wereld”.
Oorsprong
De Modelwijk of de utopie van de ideale stad
Het idee om de Modelwijk te bouwen dateert van 1956. Ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling die in 1958 was gepland, wenste Fernand Brunfaut, architect, socialistisch afgevaardigde en voorzitter van de Foyer van Laken, een woonwijk te bouwen naar het beeld van de idealen van die tijd, waarin technische ontwikkelingen en sociale vooruitgang samenvloeiden.
Woningnood
In de nasleep van de oorlog leidde de demografische expansie tot een tekort aan woningen in de hoofdstad. Deze nood werd nog verergerd door de afbraak van als onhygiënisch beschouwde wijken in het hart van de stad (dit was de beroemde strijd van de bewoners van de Marollen). Er werden toen pogingen ondernomen om mensen met bescheiden inkomens in stedelijke gebieden te huisvesten. Er waren twee tegengestelde filosofieën over hoe de woningnood moest worden opgelost: de sociaal-christenen steunden met de wet-De Taeye (1948) een systeem van premies voor de aankoop van kleine stukjes grond, waardoor mensen met bescheiden inkomens een eengezinswoning konden kopen.
De socialisten daarentegen verdedigden de bouw van grote, goed geplande sociale wooncomplexen, omdat zij meenden dat het privé-initiatief een bron van anarchie was op het gebied van stedenbouw en huisvesting. Het parlementslid Brunfaut, voorzitter van de Foyer Lakenois, leidde deze strijd. Hij gaf zijn naam aan een wet die in 1949 werd aangenomen en die voorzag in de financiering van sociale woningbouwverenigingen.
Een modernistische wijk
In 1956 gaf de Lakense Foyer zes gerenommeerde Belgische modernistische architecten de opdracht een project van meer dan 1000 woningen op te zetten op een terrein van 17 hectare.
Twee architecten waren Vlamingen, Braem en Coolens, twee waren Walen (Panis en de groep l’Équerre) en twee kwamen uit Brussel (Van Doosselaer en de groep Structures). Drie waren links, drie rechts. Een rigoureus Belgisch team.
Het architectencollege vat deze nieuwe wijk op als een “monument van huisvesting”. Zij willen dat de Modelwijk een levensgrote tentoonstelling wordt van de stad van de toekomst, getheoretiseerd door de egalitaire utopie van de modernistische architectuur van Le Corbusier: universele huisvesting voor de nieuwe universele mens.
Van de zes architecten die door de Lakense Foyer werden gekozen, blijft Renaat Braem de bekendste. Hij maakte gebruik van de zwaarte van een zeskoppig bouwwerk om zijn krachtlijnen aan het project op te leggen: De Modelstad zal worden ontworpen volgens een strikt rechthoekig plan “om orde te scheppen in de chaos” die zich, volgens de architect, “naar de periferie uitbreidt”.
Op esthetisch vlak is het de bedoeling een organische en coherente compositie te creëren die inspeelt op de spanning tussen de verschillende typologieën van gebouwen: drie hoge verticale torens begrenzen een centraal plein, drie minder hoge perifere torens bepalen de drie pieken van het park en de lijn van horizontale gebouwen die langs de Citroenbomenlaan loopt, markeert de grens tussen de Modelwijk en de gebouwen die Laken uit de 19e eeuw heeft geërfd.
Een autonome stadswijk
De Modelwijk is oorspronkelijk gebouwd als een zelfstandig stukje stad dat zijn inwoners alle voordelen van een echte stad kan bieden, maar dan in een gezonde leefomgeving dicht bij de natuur. Het is de bedoeling de bewoners aangepaste voorzieningen te bieden, waardoor iedereen de indruk krijgt zich in een tuinstad te bevinden.
De stad moet alle diensten voorzien die de inwoners nodig hebben: school, winkels, gezondheidscentrum, culturele en sportcentra, bibliotheek, kerk, enz.
Van deze voorzieningen werden alleen het cultureel centrum, de bibliotheek, het benzinestation, de kantoren van de Foyer Laekenois en de supermarkt gebouwd. Het project “Modelwijk”, dat over een periode van 18 jaar werd gebouwd, evolueerde tijdens de uitvoering ervan: het plan om een rij eengezinswoningen te bouwen in een zigzagpatroon langs de Chaussée Romaine werd vervangen door vier blokken gebouwen van acht verdiepingen die geen enkel verband meer vertonen met de oorspronkelijke architectuur van het terrein. Om budgettaire redenen is de lijst van infrastructuren tot een minimum beperkt: het sportcentrum, de kerk, de school, het restaurant, het gezondheidscentrum zullen nooit het daglicht zien.
Artikel uit het speciale nummer van Tok-Tok, het driemaandelijks tijdschrift van de Foyer van Laken: “De modelstad van gisteren, vandaag en morgen » (p.4-5)